زمان چیست؟ به این پرسش نمی توان به آسانی پاسخ داد، چرا که حتی نمی توان به آسانی فهمید که آن چیست چه رسد به آنکه واژه هایی برای توضیح آن بیابیم. با این حال در گفتار ما هیچ واژه ای آشناتر از زمان نیست و آسان تر از آن تشخیص داده نمی شود (آگوستین، دفتر یازدهم، کتاب اعترافات) مساله ماهیت زمان همواره یکی از مسایل محوری و دغدغه های اصلی فلسفه بوده است.

نقش روشنفکران در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران و کوشش آنان برای ارتقای آگاهی سیاسی مردم امری انکارناپذیر است. هدف این مقاله مطالعه سیر تحول روشنفکری در ایران، به منظور بررسی زمینه های تغییر بیعت روشنفکران با رژیم پهلوی و همینطور نتایج آن بر وقوع انقلاب است. بر مبنای یک تقسیم بندی، روشنفکران ایرانی از آغاز تا پایان دورة پهلوی در سه نسل قرار می گیرند: نسل اول: روشنفکران عصر حیرت؛ نسل دوم: روشنفکران شبه مدرن یا غرب گرا و نسل سوم: روشنفکران بومی گرا. روشنفکران نسل اول و دوم تحت تاثیر اندیشه غرب گرایی و تجدد آمرانه بودند، اما نسل سوم با گذر از نوسازی آمرانه و غرب گرایی، بیشتر رنگ و بوی مذهبی و بازگشت به هویت خویشتن به خود گرفت. هدف اندیشه گران این جریان، احیای تفکر جدیدی درباره دین و هویت بومی بود. همانطور که کرین برینتون نیز در کتاب کالبدشکافی انقلاب آورده است، جابه جایی وفاداری روشنفکران را می توان یکی از نشانه های وضعیت پیشا انقلابی دانست. روشنفکران بومی گرا، که تا آن زمان، آرمان ها و مسیر متفاوتی از باقی قشرهای جامعه در پیش گرفته بودند، در کنار توده مردم قرار گرفتند و این تغییر رویه، به تعبیر کرین برینتون نشان از «تغییر بیعت روشنفکران» داشت و در وقوع انقلاب اسلامی نقش تاثیرگذاری داشت.

زمان در نقد مضمونی یکی از موضوعات اساسی است و از میان منتقدان این حوزه، ژرژ پوله بیش از همه به مؤلفه های زمان و مکان توجه دارد. محور اساسی نقد پوله کاوش و بررسی چگونگی ارتباط با دنیای بیرونی است که با تأکید بر مؤلفه های زمان و مکان صورت می گیرد. تأکید بیدل دهلوی به «زمان» و «صیرورت» و ابعاد معرفت شناسی آن چه در مثنوی ها و چه در غزلیات از مؤلفه های اصلی اندیشه ی اوست. بیدل در غزلیاتِ خود از طریق نمادها، تصاویر و استعارات، فضایی سوررئالیستی خلق می کند و برداشت متفاوت خود از زمان را که مطابق با جهان بینیِ عرفانی اوست ارائه می دهد. این پژوهش در پی آن است که ضمن ترسیم همبسته های مفهومی زمان و شبکه تصویری آن، مبانی فلسفی و عرفانی تلقی بیدل از زمان یعنی اندیشه وحدت وجود و حکمت هندی را نشان دهد. مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفاهیم و تصاویر مرتبط با مقوله زمان در غزلیات بیدل دهلوی می پردازد و با رویکرد نقد مضمونی بر محوریت آرای پوله، ادراک بیدل از زمان حال، گذشته و آینده را در آیینه ی تصاویر تکرارشونده بررسی می کند. دست آورد این تحقیق، این است که بیدل بنا به آموزه های حِکمی ِهندی و عرفان اسلامی به مراقبه و مکاشفه و تأمل و شهود بسیار بها می دهد و بسامد بالایِ واژگانی همچون «لحظه، لمحه، دَم و آن»، و دیگر ترکیباتِ مشابه مانند «چشم بر هم زدن»، «طَرفه العین» و «کاغذِ آتش رسیده»، «برق و شرر»، «برگ کاه در مقابلِ آتش، گردش چشم، آهوی رمیده.....» نشان از توجه بیدل به مقوله زمان است.

هوسرل در آثار خود از سه سطح از زمانْ آگاهی بحث می کند که این سه سطح عبارت اند از: آگاهی از زمان عینی (کیهانی)، زمانْ آگاهی سوبژکتیو و آگاهی از زمان درونی (آگاهی مطلق). از نظر هوسرل این سطوح در حقیقت لایه های تقوم زمان هستند و مبنای تقوم هر لایه را باید در مرتبه یا لایۀ عمیق تر جستجو کرد تا به عمیق ترین لایۀ زمانْ آگاهی، یعنی همان آگاهی مطلق رسید. آگاهی مطلق، مقوم هر درک و معنایی از زمان است؛ اما در عین حال، خود به وسیلۀ هیچ امر دیگری تقویم نمی شود، بلکه قوام آن قوام درونی است. این عمیق ترین لایه در حقیقت جریان مستمر و وحدت بخش آگاهی است که تمامی اعمال و افعال قصدی آگاهی در آن ریشه دارند. برخی از هوسرل پژوهان معاصر برای تبیین این معنا از زمانْ آگاهی و نسبت آن با زمانْ آگاهی سوبژکتیو، با رجوع به آثار هوسرل و دیدگاه وی دربارۀ تأمل، به تمایز بین دو نوع خودآگاهی، یعنی خودآگاهی پیشاتأملی و خودآگاهی تأملی اشاره کرده و این جریان بنیادین و وحدت بخش آگاهی را که مقوم هر درکی از زمان و زمانمندی است، با خودآگاهی پیشاتأملی متناظر دانسته اند. بر این اساس، آگاهی مطلق به عنوان نوعی خودآگاهی پیشاتأملی به معنای زیست و تجربۀ غیر ابژه ساز و غیر مضمون سازی است که هم بنیان ابژکتیویته و هم ریشه و بنیان سوبژکتیویتۀ استعلایی است.

مقدمه: ادراک زمان، یکی از بحث برانگیزترین مسایل در حیطه علوم شناختی است. یکی از نخستین مدل های ارایه شده برای ادراک زمان در مغز، مدل ساعت درونی است که بر اساس آن، قسمتی از مغز به عنوان سازنده گام های زمانی و قسمتی به عنوان شمارنده ی این گام ها عمل می کند. قسمتی نیز مسوولیت ذخیره سازی این زمان را در حافظه بر عهده دارد. با توجه به مطالعات پیشین، به نظر می رسد که امواج دلتا و بتا در بیش تخمینی و کم تخمینی افراد نقش داشته باشند، اگر چه نقش این امواج در ادراک بازه های زمانی درازمدت بررسی نشده است.روش: در این آزمون 33 نفر شرکت کردند که بنا به نحوه تخمین زمان در وضعیت ذهن آگاهی، در دو گروه بیش تخمینی و کم تخمینی جای گرفتند. در این مطالعه، برای ارزیابی ادراک زمان افراد در بازه های درازمدت، از یک تکلیف ذهن آگاهی استفاده شد. در حین انجام تکلیف، الکتروانسفالوگرافی ثبت شد تا کارکردهای مغز حین بیش تخمینی و یا کم تخمینی زمان بررسی شود. آنالیز طیفی در فرکانس های استاندارد و روی 19 الکترود سیستم 10 تا 20 انجام شد.یافته ها: مقایسه ی آماری پنج الکترودPz, Cz, Fz, C4, C3  حاکی از اختلاف معنادار دو گروه در توان مطلق باند فرکانسی بتای بالا (25 تا 30 هرتز) روی هر پنج الکترود بود.نتیجه گیری: این نتیجه می تواند در غالب نظریه نرده ای زمان و فعالیت عقده های قاعده ای به عنوان سازنده ی پالس در مکانیزم ساعت درونی قابل بحث و تاییدی بر این نظریه در بازه های درازمدت باشد.

ادبیات دفاع مقدس ادبیاتی معناگراست و به همین جهت پیام و محتوا در آن اهمیت به سزایی دارد. یکی از محورهای معنایی در شعر دفاع مقدس «بصیرت و زمان آگاهی» است که در سه تقسیم «تحذیر و تذکر»، «اعتراض» و «حسرت و واگویه». در این مقاله تشریح و بازنموده شده و در طلیعه بحث گوشه هایی از «زمان آگاهی» در شعر گذشته ایران و جهان بیان شده است.این مقاله نشان داده است که شعر دفاع مقدس به عنوان شعر معناگرا و به حکم بصیرت و زمان آگاهی، ناهنجاری های جامعه را گوشزد می کند و در راه اصلاح کجی ها و جبران برخی کاستی ها قدم برمی دارد.

این مطالعه با هدف بررسی نقش میانجی نگرش به زمان و درک استعاری زمان در رابطه ذهن آگاهی با اهمال کاری انجام شد. روش این مطالعه توصیفی- همبستگی بر اساس معادلات ساختاری بود. جامعة آماری پژوهش شامل کلیة دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی- واحد کرج در سال 1402 بود که از بین آنها 300 دانشجو به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شد. در این پژوهش شرکت کنندگان مقیاس اهمال کاری، مقیاس ذهن آگاهی، پرسش نامه ادراک استعاری زمان و مقیاس نگرش به زمان را تکمیل کردند. داده ها با استفاده از همبستگی پیرسون و معادلات ساختاری تحلیل شد. نتایج نشان داد؛ اهمال کاری با ذهن آگاهی رابطة منفی و معنی دار داشت. اثر نگرش مثبت به زمان و ادراک استعاری زمان بر ذهن آگاهی مثبت و به طور مستقیم معنادار بود و اثر نگرش منفی به زمان بر ذهن آگاهی به طور منفی معنادار بود. همچنین، نگرش به زمان و ادراک استعاری زمان نقش میانجی در رابطه بین اهمال کاری با ذهن آگاهی دانشجویان داشت. از طرفی، اهمال کاری با میانجی گری نگرش منفی به زمان با ذهن آگاهی رابطة منفی و معنی داری داشت. لذا پیشنهاد می شود پژوهشگران حوزه علوم رفتاری برای مطالعه زیربنای اهمال کاری دانشجویان به عوامل مربوط به زمان از ابعاد مختلف توجه داشته باشند.

مقدمه و اهداف: سیاست از منابع مختلفی تغذیه می کند که در این میان فلسفه تاریخ همواره یکی از مهمترین این منابع به شمار رفته است. پژوهش حاضر قصد دارد به این سؤال بپردازد که فلسفه تاریخ ایران باستان چگونه به سیاست در اندیشه ایرانشهری تعیّن می بخشد. در واقع فهم چیستی و چگونگی تأثیرات فلسفه تاریخ ایران باستان بر اندیشه سیاسی ایرانشهری مسئله اصلی پژوهش حاضر است.روش ها: پژوهش حاضر برای پاسخ به پرسش اصلی خود نیامند بررسی متونی است که بنیان های نظری ایران باستان در آن انعکاس یافته است. چنین متونی یا از سنخ متون اولیه ایران باستان هستند یا از سنخ تحلیل های ثانویه صورت پذیرفته از آنها. در این مقتضا مسئله اصلی فهم یا ارزیابی فهم های صورت پذیرفته از چنین متونی است. به همین دلیل از روش تفسیری متن محور که در گستره روش های هرمنوتیکی جای دارد استفاده می شود.یافته ها: فلسفه تاریخ ایرانشهری را می توان به چهار بخش سرآغاز هستی، موتور محرکه تاریخ، سیر تاریخ و پایان تاریخ تقسیم کرده و مورد تحلیل قرار داد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد نزاع در ازل از جدال هورمزد و اهریمن آغاز گشته و در سطوح مختلف تاریخ تجلی می یابد که در سیاست زمینی نیز در همین چارچوب شکل می گیرد. زمان به عنوان مکر زروان برای بازستاندن پادشاهی جهان از اهریمن عامل محرکه تاریخ ایرانشهری تلقی می گردد که سیر تاریخ و گذر زمان بر قدرت هورمزد و نیروهایش افزوده و سلطنت اهریمن را مضمحل می کند. در پایان تاریخ با ظهور سوشیانس جدال آغازین با پیروزی اهورائیان به پایان می رسد و دنیای مادی نیز در زروان بی کرانه محو می گردد. سیاست در گیتی بر مبنای جدال نخستین بنا گشته و به وسیله زمان که تحت تاثیر پیمان اولیه زروان است، کنترل می شود. هر کنشی موعدی دارد که تخطی از آن ممکن نیست. از اینرو زمان خصلتی کاملاً سیاسی می یابد. زمان از بستر و ظرف منفعل رخدادها فراتر رفته و خود تبدیل به کنشگری تعیّن بخش می شود که مراحل تاریخ را می سازد.نتیجه گیری: در اندیشه ایرانشهری فلسفه تاریخ مبنای حاکم بر سایر اصول اندیشگانی است و سامان تمامی حوزه های حیات سیاسی و اجتماعی متأثر از آن است. اساساً با جبرگرایی تاریخی که در سرشت این اندیشه وجود دارد، حیات سیاسی و اجتماعی با تکیه بر آن تعیّن می یابد. در این ساحت «زمان» عاملی اجبارگر و حامل اصلی رخدادها در طول تاریخ است و انسان تنها بازیگریست که از نقش آفرینی آن در چارچوب نمایشنامه ای ازلی استفاده شده است. این زمان است که خصلتی سیاسی داشته و نقش اصلی را در پیشبرد نبرد اهورائیان و اهریمنان دارد. دوگانه اهورایی/ اهریمنی بودن است که بر همه چیز سایه افکنده، هیچ تساهلی را در میان باقی نگذاشته و حیات انسانی را تنها مسیری برای پیکارگری قرار داده است. نبرد دائمی خیر و شر چنین است که تبدیل به عامل اصلی محرک تاریخ می شود. امر سیاسی ایرانشهری نیز در چارچوب این دوگان گرفتار آمده و ناچار وضعیتی سازش ناپذیر برای جهان ایرانشهری خلق کرده و بر این اساس در اندیشه ایرانشهری انسان در «وضعیت سیاسی» زیست می کند؛ وضعیتی که همواره انسان ها در یک سوی این دوگان قرار دادشته و همواره در مواجهه با غیریتی قرار دارند. فلسفه تاریخ نقاط عطف و هنگامه های اساسی تغییر در جهان را نیز تعیین کرده است. در اینجا سیاست نه حاصل اراده کامل شهریاران و عاملان بلکه حاصل اراده زمان است که محقق می گردد.

با توجه به اینکه باستان­شناسی به مطالعۀ گذشته می پردازد، زمان یکی از مفاهیم اساسی مطالعات باستان­ شناسی را تشکیل می دهد. گرچه از اواخر قرن نوزدهم میلادی با شکل ­گیری مباحث تاریخ گذاری و گاهنگاری، باستان­ شناسان همواره به زمان و اندازه ­گیری آن توجه خاصی داشته ­اند، اما در دهه 1980 میلادی بود که بحث­ های نظری دربارۀ زمان در باستان ­شناسی شکل گرفت که در نهایت منجر به شکل­ گیری بحث «چشم­ انداز­گرایی زمان» در مطالعات باستان شناسی گردید که به دنبال پاسخ برای پرسش ­هایی نظیر اینکه «مردمان گذشته چگونه زمان را درک کرده؟ » و یا «چگونه گذشته را به یاد می ­آورده­ اند؟ » بود. این مباحث با شکل ­گیری و گسترش «باستان ­شناسی شناختی» و برقراری ارتباط بین حافظه جمعی/اجتماعی و درک زمان باعث شد که مسأله «زمان» از منظر توانایی­ های شناختی انسان از دیدگاهی تطوری نیز مورد پژوهش قرار گیرد. در پژوهش حاضر نگارندگان با مروری بر مطالعات صورت گرفته دربارۀ «باستان­ شناسی زمان» مباحث نظری مطرح شده دربارۀ آن، سعی می­ کنند جنبه­ های مختلف درک زمان توسط مردمان پیش از تاریخ، خاصه دوره ­های پارینه سنگی و نوسنگی را بررسی نمایند. پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه مردمان گذشته زمان را چگونه درک، یادآوری، نشانه­ گذاری و اندازه­ گیری می­ کرده­ اند؟ برای پاسخ به این پرسش نگارندگان از داده­ های باستان­ شناسی و مردم­ شناسی استفاده کرده و «زمان­ آگاهی» گروه­ های انسانی را در بُعد نشان­گذاری زمان، یادگیری، دوراندیشی و آینده ­نگری، یادآوری گذشته، مرگ­ آگاهی و تخصیص زمان در فعالیت­ های روزمره را بررسی کرده­ اند. نتایج پژوهش نشان می­ دهد که گونه انسان دو جهش شناختی را در عصر پارینه­ سنگی تجربه نموده که این جهش­ ها باعث تغییر بنیادی در نگرش انسان به محیط اطراف و درک و یادآوری زمان گردیده است. در عصر نوسنگی اهلی ­سازی دام و گیاه و یکجانشینی به کلی درک انسان از زمان را دستخوش تغییرات بنیادی نمود که این تغییرات بنیادی باعث شکل گیری معماری یادمانی، الگوی استقراری، سنت های تدفین پیچیده، فرهنگ مادی متفاوت و فعالیت ­های آیینی پرتکلف گردید. به­ طور کلی انسان در عصر پارینه سنگی و نوسنگی بر اساس فعالیت­ های روزانه، اجتماعی و آیینی زمان را نشانه­ گذاری می­ کرده است.